Antybiotyk a ciąża – w czym tkwi problem?

W trakcie ciąży organizm kobiety „pracuje na pełnych obrotach” i zachodzą w nim liczne zmiany. W związku z tym musi ona szczególnie zadbać o zdrowy styl życia, by w jak największym stopniu zabezpieczyć się przed jakimikolwiek powikłaniami. Przyszłe mamy powinny szczególnie uważać na różnego rodzaju infekcje. Nawet więc pozornie niegroźne przeziębienie warto skonsultować z lekarzem i przeprowadzić stosowne badania.

Kobiety w ciąży nie powinny zażywać jakichkolwiek leków (nawet tych dostępnych bez recepty) ani suplementów diety bez wcześniejszej konsultacji ze specjalistą. Tym bardziej zatem antybiotykoterapia w ciąży powinna być prowadzona pod ścisłym nadzorem lekarza.

To on, po przeprowadzeniu szczegółowego badania, musi zadecydować, jaki lek wprowadzić, w jakiej dawce i na jak długi czas. Antybiotyki w czasie ciąży są niejednokrotnie konieczne, ale na szczęście istnieje obecnie szereg preparatów, które śmiało można określić jako antybiotyki bezpieczne w ciąży.

Antybiotykoterapia – wytyczne dla przyszłych mam

Jeśli przyszła mama zauważy jakiekolwiek niepokojące objawy lub pogorszenie stanu zdrowia, powinna udać się do lekarza. Jeżeli specjalista – po przeprowadzeniu wywiadu i badania fizykalnego – uzna, że kobieta zmaga się z infekcją o podłożu bakteryjnym, najpewniej wprowadzi antybiotyk. Inaczej jest w przypadku infekcji wirusowych, gdzie użycie antybiotyku jest nieuzasadnione, bowiem nie działa on na wirusy¹.

W przypadku ostrych infekcji bakteryjnych, które wymagają natychmiastowego działania, lekarze najczęściej przepisują antybiotyki o szerokim spektrum działania. Jednocześnie jednak zlecają wykonanie badań, które pozwalają jednoznacznie ocenić, jaka bakteria atakuje organizm i na tej podstawie, na dalszym etapie leczenia, dobierają najbardziej właściwy antybiotyk.

Jednym z podstawowych badań w przypadku diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych jest posiew². To właśnie dzięki tej metodzie możliwe jest wykonanie antybiogramu, który wskazuje wrażliwość bakterii na określone antybiotyki². Ważne, aby zastosować się do zasad bezpiecznej antybiotykoterapii.

Antybiotyki bezpieczne w ciąży

Za antybiotyki dozwolone w ciąży uznawane są m.in.: cefaleksyna oraz amoksycylina (niezależnie od etapu ciąży), a także nitrofurantoina (nie można jej stosować jedynie w pierwszym trymestrze oraz pod sam koniec ciąży)³.

Probiotyki przy antybiotykoterapii

Aby uniknąć niepożądanych skutków, takich jak np. biegunka po antybiotyku, ciężarna powinna przyjmować w trakcie antybiotykoterapii probiotyki. Chronią one mikroflorę jelitową, przez co znacząco zmniejszają ryzyko wystąpienia biegunki itp. objawów⁴.

Doskonałym przykładem takiego preparatu jest synbiotyk. Co to takiego? Synbiotyk jest połączeniem probiotyku oraz prebiotyku, czyli składnika odżywczego, który wspiera namnażanie dobrych bakterii.

Dodatkowe zalecenia dla kobiet w ciąży

Przyszła mama w trakcie antybiotykoterapii powinna się oszczędzać i postępować zgodnie z zaleceniami lekarza, a po zakończeniu leczenia poddać się nadaniu kontrolnemu. Dobrze dobrany antybiotyk, zażywany w prawidłowy sposób, nie zagraża zdrowiu i życiu nienarodzonego dziecka, dlatego ciężarna nie powinna mieć powodów do obaw.

Znacznie większe zagrożenie stanowi w takiej sytuacji zaniechanie wizyty u lekarza i zlekceważenie poważnej choroby, takiej jak np. angina, oraz próby samodzielnego jej leczenia.

Probiotyk probiotykowi nierówny

Aby prawidłowo stosować preparaty probiotyczne, należy zdać sobie sprawę, że probiotyki stanowią bardzo różnorodną grupę bakterii. Ich właściwości są szczepozależne. Oznacza to, że poszczególne bakterie probiotyczne mogą wykazywać się zupełnie różnym działaniem.

Nie dla wszystkich oczywisty jest też fakt, że aby probiotyk mógł spełniać swoją funkcję, bakterie w nim zawarte muszą być żywe, a więc zdolne do namnażania. Obecnie probiotyki dla dzieci biją rekordy popularności. Nie może to jednak uśpić czujności rodziców. Pamiętajmy, by wybierać tylko sprawdzone preparaty probiotyczne, najlepiej po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.

Biegunka po antybiotyku

Biegunkę związaną z antybiotykoterapią obserwuje się średnio u co trzeciego pacjenta. Może się ona pojawiać zarówno w trakcie leczenia, jak i po jego zakończeniu. Ryzyko jej wystąpienia jest różne, zależy między innymi od rodzaju stosowanego antybiotyku, czasu trwania leczenia i wieku dziecka.

Gdy biegunka po antybiotyku już się pojawi, warto sięgnąć po probiotyki, które pomogą odbudować wyjałowioną florę jelitową dziecka. Aby usystematyzować liczne dane dostępne na temat stosowania probiotyków w walce z biegunką poantybiotykową, grupa robocza ds. probiotyków Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN) wydała zalecenia, aby w przypadku, gdy wystąpi biegunka po antybiotyku, wybrać dwa szczepy bakterii probiotycznych:

• Lactobacillus rhamnosus GG (występujący np. w preparacie Multilac)
• Saccharomyces boulardii

Tylko w przypadku tych dwóch szczepów zmniejszyło się ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej w porównaniu ze stosowaniem placebo. Jednocześnie podkreśla się, że najlepszą metodą w walce z biegunką po antybiotyku jest rozsądne stosowanie tychże leków.

Jaki probiotyk dla dziecka wybrać?

Wybierając probiotyk dla dziecka przyjmującego antybiotyk, należy przyjrzeć się, jakie szczepy bakterii probiotycznych zawiera dany preparat. Pamiętajmy, że antybiotyki nie niszczą w sposób wybiórczy jedynie chorobotwórczych bakterii. Niestety atakują także dobroczynne organizmy, tworzące mikroflorę jelitową.

Najliczniej występujące w jelitach zdrowych dzieci bakterie to Lactobacillus, czyli pałeczki kwasu mlekowego, które nie wykształciły mechanizmów obronnych przed lekami bakteriobójczymi. Dlatego w trakcie antybiotykoterapii giną ich miliardy. W jelitach pozbawionych naturalnej bakteryjnej ochrony mogą rozwijać się chorobotwórcze bakterie. Prowadzi to do przykrych objawów u dzieci, takich jak biegunka, wzdęcia i nudności.

Zatem, aby jak najlepiej zapobiegać konsekwencjom antybiotykoterapii, należy wybrać preparat zawierający wiele szczepów bakterii z rodzaju Lactobacillus. Wykazano także, że bakterie z rodzaju Bifidobacterium zmniejszają częstość bólów brzucha u dzieci przyjmujących antybiotyki.

Jak podawać probiotyki dzieciom?

Dzieci starsze, niemające już problemów z połykaniem kapsułek, mogą przyjmować probiotyki dla dorosłych w kapsułkach. Dla dzieci młodszych alternatywą są probiotyki w kroplach (np. Multilac Baby). Probiotyk warto podawać dziecku nie tylko w trakcie antybiotykoterapii, lecz także kilka tygodni po jej zakończeniu, by pozwolić jelitom odbudować florę bakteryjną.

Czy warto stosować probiotyki?

Podsumowując, we wszystkim należy zachować zdrowy rozsądek. Korzystny wpływ probiotyków na mikroflorę jelitową dziecka jest niezaprzeczalny. Należy natomiast pamiętać by probiotyk dla dzieci zawierał dobrze przebadany szczep bakterii (np. najlepiej przebadany szczep bakterii LGG, Lactobacillus rhamnosus GG).

Dodatkowym atutem jest zawartość składnika odżywczego (np. fruktooligosacharydów), dzięki któremu dobre bakterie mogą się szybciej namnażać. Naturalne probiotyki dla dzieci w postaci jogurtów czy kefirów mogą być ciekawą alternatywą.

Czym są probiotyki?

Według definicji zaproponowanej przez Światową Organizację Zdrowia probiotyki to żywe organizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wykazują korzystne działanie zdrowotne. Do probiotyków zalicza się głównie szczepy bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus ( L. rhamnosus, L. plantarum, L. helveticus, L. casei ) i Bifidobacterium (B. longum, B. breve, B. bifidum) ale też niektóre grzyby, np. Saccharomyces boulardi.

Gdzie występują probiotyki?

Naturalne probiotyki występują w fermentowanych napojach mlecznych (kefir, maślanka, jogurt) oraz kiszonych produktach spożywczych (ogórki, kapusta, buraki). Jednak dla młodszych dzieci produkty te mogą nie być odpowiednie ze względu na charakterystyczny smak.

Infekcje u dzieci

Najmłodsze dzieci, przez nierozwinięty jeszcze do końca układ odpornościowy, bardziej niż dorośli są narażone na choroby infekcyjne. We wczesnym dzieciństwie, szczególnie u dzieci uczęszczających do żłobka, normą jest od 8 do 10 infekcji dróg oddechowych w ciągu roku.

Warto wiedzieć, że aż do 90% tych infekcji jest spowodowanych przez wirusy, co oznacza, że przebiegają one zwykle łagodnie, w sposób samoograniczający się i nie wymagają podawania antybiotyków. Dużo rzadziej pierwotną przyczyną infekcji są bakterie. Zwykle do rozwoju infekcji bakteryjnych dochodzi w wyniku nadkażenia wcześniej występującej infekcji wirusowej.

Antybiotyki dla dzieci

Jeśli lekarz rozpozna infekcję bakteryjną, zapisze dziecku lek przeciwbakteryjny i dokładnie poinstruuje, jak podać dziecku antybiotyk. Antybiotyk dla dzieci należy dawkować według masy ciała i podawać o ściśle określonych przez lekarza porach.

Szczególną ostrożność należy zachować, stosując antybiotyk u noworodka, ponieważ ze względu na dynamicznie zachodzące procesy fizjologiczne w tak młodym organizmie zmiany stężenia leku w czasie są inne niż u dzieci starszych. Dlatego też nie wszystkie antybiotyki dla niemowląt są odpowiednie.

Wybiera się jedynie te, które mają znane stabilne stężenie w organizmie dzieci oraz nie wpływają negatywnie na rozwijający się organizm, jak na przykład antybiotyki z grupy tetracyklin, zaburzające rozwój zębów i kośćca, które można stosować dopiero u dzieci po 12. roku życia.

Skutki uboczne antybiotykoterapii u niemowląt

Niestety antybiotyki nie działają wybiórczo i niszczą także naturalną mikroflorę jelitową dzieci. Dlatego też biegunka u niemowlaka po antybiotyku jest dolegliwością bardzo powszechną.

Niska temperatura u dziecka po podaniu antybiotyku często martwi rodziców. Niemniej jednak nie jest to groźny objaw. Obniżenie ciepłoty ciała wynika ze zwalczania bakterii przez lek, a niekiedy jest też efektem przemijającego osłabienia organizmu stosowanym leczeniem.

Powtarzający się brak apetytu u noworodka lub niemowlaka w trakcie antybiotykoterapii nie powinien niepokoić rodziców, o ile dziecko widocznie nie chudnie. Często przecież także u dorosłych w przebiegu infekcji dochodzi do spadku apetytu. Bywa, że jest on spowodowany bolesnym przełykaniem w przebiegu infekcji gardła i zwykle szybko przemija po ustaniu objawów chorobowych.

Wysypka u dzieci po antybiotyku zawsze powinna wzmóc czujność rodziców. Może ona być jedynie symptomem trwającej infekcji, ale może też informować nas o rozwijającym się uczuleniu na lek.

Jakie probiotyki dla niemowląt są odpowiednie?

Aby zapobiegać zaburzeniom mikroflory jelitowej dzieci w trakcie antybiotykoterapii, warto podawać im probiotyki. O ile probiotyk dla noworodka jest sprawą kontrowersyjną, bo zwykle wystarczą mu te zawarte w pokarmie matki, o tyle probiotyk dla niemowlaka jest słusznym wyborem.

Niektórzy producenci oferują preparaty probiotyczne w wygodnej dla dzieci formie – w kropelkach. Ważne, by bakterie znajdujące się w probiotyku były żywe i przebadane pod względem skuteczności.